Vücut kokumuz bize diyetimiz ve sağlığımızla ilgili birçok şey söyleyebiliyor. Mesela kolera hastalarının tatlımsı bir kokusu varken diyabet hastaları çürük elma üzere kokabiliyor.
Avustralya’da Macquarie Üniversitesi’nde koku psikoloğu olan Mehmet Mahmut, “Araştırma grubumun bulgularına nazaran, beşerler ne kadar çok et tüketirse beden kokuları o kadar hoş oluyor” diyor.
Erkekler, bayanların beden kokusunu adet döngüsünün foliküler, yani doğurgan olduğu devirde daha cazip buluyor. Uzmanlar bu olgunun, atalarımızın üremek için uygun adayları tespit etmesinde yararlı olduğunu düşünüyor.
Erkeklerin de testosteron düzeylerinin beden kokuları üzerinde tesiri olabileceği öne sürülüyor.
“Genlerimiz nasıl koktuğumuzu etkiliyor”
Vücut kokusu diyet ve sıhhatle temaslı olarak değişse de aslında kokuyu eşsiz kılan ve diğer insanlardan ayıran en değerli etken genler.
İnsanların kendine mahsus beden kokusu o kadar bariz ve koku algılama hüneri o kadar kuvvetli ki yapılan deneylerde, ikiz kardeşlerin terli tişörtlerinin daha büyük bir kümenin içinden basitçe seçilip eşleştirilebildiği görülüyor.
Polonya’da Wroclaw Üniversitesi’nde psikolog ve insan kokusu uzmanı Agnieszka Sorokowska, “Bu çok kıymetli bir buluş zira genlerimizin beden kokumuzu etkilediğini görüyoruz ve böylelikle insanları koklayarak onlarla ilgili genetik bilgi edinebildiğimizi öğreniyoruz” diyor.
Sorokowska ve grubu, insanların genetik olarak belirlenmiş koku tercihleri olduğunu ve bu doğrultuda parfüm ve kozmetik eser seçtiklerini öne sürüyor.
Sorokowska birebir vakitte insanların koku tercihleri üzerinden kişilikleri ile ilgili birtakım sonuçlara varılabileceğini söylüyor.
Kokuyla ilgili bu bilgiler neden değerli?
Kokularla ilgili yapılan bir çalışmada bayanlara rastgele seçilmiş erkeklerin giydiği tişörtler verildi ve bu tişörtleri ne kadar beğenilen koktuklarına nazaran sıralamaları istendi. Araştırmaya katılan bayanların tercih sıralamalarında, İnsan Lökosit Antijeni (HLA) farklılığı diye tanımlanan olguyla benzerlik tespit edildi.
HLA, bağışıklık sistemimizin bize ilişkin olmayan ve patojen olma riski taşıyan hücreleri tespit etmemize yardımcı olan bir protein kümesi sistemi. Her kişinin genetik HLA profilinin birbirinden farklı olduğu düşünülüyor, yalnızca akrabalar ortasında benzerlikler görülüyor.
Uzmanlar, HLA profili farklı olan insanların birlikte çocuk yapmasının daha avantajlı olduğunu söylüyor.
Sorokowska, “Eğer partnerinizin genetik bağışıklık profili ve beden kokusu sizden farklıysa çocuklarınız patojenlere karşı daha dirençli olur” diye anlatıyor.
Araştırmaya katılan bayanların, kendilerinden en farklı HLA profiline sahip, yani bağışıklık sistemi genetiği açısından en uyumlu oldukları erkeklerin tişörtlerini en beğenilen kokanlar olarak sıraladığı gözlemlendi.
Sorokowska, “HLA farklılık sisteminin beden kokusuyla nasıl bir ilişkisi olduğu şimdi bilinmiyor, lakin HLA’nın sonucu olarak cilt bakterilerimiz tarafından sindirilen ve belli kokular üreten unsurların oluştuğu düşünülüyor” diyor.
“HLA cinsel sıhhatimizi etkiliyor”
Günümüzde insanların genetik olarak tercih ettiği kokular olsa da eşlerimizi beden kokusuna kontaklı olarak seçmiyoruz.
3 bin 700 evli çift ile yapılan bir çalışmada insanların HLA farklılığı gösteren birisiyle evlenme mümkünlüğünün büsbütün bahta bağlı olduğu ortaya çıktı.
Sorokowska ise, “HLA, eş seçimimizi etkilemese de cinsel sıhhatimizi etkiliyor” diyor.
Mahmut, doğuştan anosmisi, yani koku kaybı olan şahısların daha berbat münasebet sonuçlarına sahip olduğunu öne sürüyor.
Çalışmaya katılan evli çiftler ortasında tesadüfen HLA farklılığı gösteren çiftlerin cinsel tatmin ve çocuk yapma isteğinin en yüksek düzeyde olduğu gözlemlendi.
HLA ve üreme ortasındaki bu bağ daha çok bayanların eş seçimini etkilediği düşünülüyor. Çalışmada HLA benzerliği gösteren erkeklerle evlenen bayanların cinsel isteksizlik yaşadığı ve çocuk yapma dileklerinin düşük olduğu gözlemlendi.
Ancak farklı araştırmaların sonuçlarına bakılınca bu bahiste kesin bir sonuca varmak şimdi mümkün değil.
Evrimsel biyologlar, bayanların HLA ile temaslı olarak eş seçtiği teorisinin mantıklı olduğunu düşünüyor.
Uzmanlar tabiatta dişi hayvanların yavrularının sağlıklı olmasını istediği için çoklukla genetik olarak üstün erkekleri seçmeye çalıştığını ve birtakım ipuçları aradığını, erkeklerin de genetik üstünlüklerini kanıtlamak için daha renkli olduğunu, dans ettiğini, müzik söylediğini ve dişilere ikramlar verdiğini söylüyor.
Neden beden kokusuna bağlı olarak eş seçmiyoruz?
Bazı kokuları tercih ettiğimizi söylesek de pratikte seçimlerimizi kokuya bağlı olarak yaptığımızı söylemek pek mümkün değil.
Bunun sebeplerinden biri, gerçek hayat senaryolarının koku ile edindiğimiz bilgiyi hakikat halde yorumlayıp kullanmamızı zorlaştırdığı ve öteki duyularımız ile edindiğimiz yeni bilgilerin durumu çok karmaşık hale getirmesi.
Sorokowska, bir insanın nevrotik bir yapıda olup olmadığını yalnızca beden kokusuyla değerlendirebildiğimizi, lakin tıpkı anda o kişinin fotoğrafına baktığımızda başımızın karıştığını anlatıyor.
Sorokowska, “Vücut kokusu bir insanın nevrotik olup olmadığını pahalandırmak için daha yanlışsız bir kıstas, ancak görme duyusu daha kolay, o yüzden o kişiyi koklamak yerine yüzüne bakmayı seçiyoruz” diyor.
“Binlerce yıldır nasıl koktuğumuzu saklamaya çalıştık”
Mahmut’un yaptığı bir diğer çalışmada, bekar erkeklerin beden kokusunun evli erkeklerden daha baskın olduğu tespit edildi.
Mahmut bunun testosteron düzeyleriyle ilişkili olabileceğini düşünüyor ve evli erkeklerin yaşlandıkça testosteron düzeylerinin düşmesiyle beden kokularının da azaldığını öne sürüyor.
Peki insanların genetik özellikleri ve üreme kabiliyetleri hakkında bilgilerin beden kokularında zımnî olduğunu biliyorsak bunu eş seçimlerinde neden değerlendirmiyoruz?
Sorokowska bu soruyu, “Eğer gayeniz genleri güçlü olan bir eş bulmak ise o vakit kokuları değerlendirmenizde yarar var. Lakin birçok kişi için öncelik bu değil” diye yanıtlıyor.
Mahmut ise, “Vücut kokusunun hayatımızdaki kıymeti azaldı. Binlerce yıl boyunca nasıl koktuğumuzu saklamaya çalıştık” diyor.
* Bu haber BBC Türkçe’de birinci defa 1 Ocak 2022’de yayımlandı.