Melike Sarıkaya/ Milliyet.com.tr – Gün geçtikçe hayvanların ömür alanlarında çeşitli bozulmalar meydana geliyor. Bu kere de Brezilya kıyılarında bedenlerinde yüksek oranda kokain bulunmasıyla gündeme gelen köpek balıklarına rastlandı. Geçen yıl Florida’da köpek balıkları, bedenlerinde kokain bulunmasıyla gündem konusu olmuştu. Uzmanlar, Brezilya’da yaşayan köpek balıklarının bedenlerinde bulunan kokain ölçüsünün, öteki bölgelerde yaşayan köpek balıklarının bedeninde bulunan kokain oranına kıyasla şaşırtan derecede fazla olduğu tarafında açıklamalar yaptı. Deniz ekosistemini düzenlemede büyük rol oynayan köpek balıkları kuşağı tükenme riski yaşıyorken, bu durum yaşanan riskin oranını daha da büyütüyor. Brezilya kıyılarında yaşayan köpek balıklarında neden kokain bulunduğunu ve beraberinde getirdiği riskleri Mersin Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Deniz Ayas Milliyet.com.tr için kıymetlenirdi.
VAR OLAN TEHDİT DAHA DA ARTIYOR
Denizde yaşayan canlılarda bulunan kokain, besin zincirinde bilhassa ‘apex predator’ denilen köpek balığı üzere tiplerde ağır ölçüde görülüyor. Uzmanlar bunun nedeninin insan dışkısından yahut laboratuvar atıklarından kaynaklanabileceği istikametinde açıklamalar yaptı. Bu noktada besin zinciriyle ilgili yapılan çalışmaların çok çarpıcı olduğunu vurgulayan Prof. Dr. Ayas köpek balıklarının jenerasyonunun tükenme suratının arttığını lisana getirdi. Prof. Dr. Deniz Ayas köpek balıklarının yok olma tehdidiyle karşı karşıya olduğunu belirterek, “Köpek balıkları denizel ekosistemi düzenlemede kıymetli rolleri olan, balıkçılık tehdidiyle yüz yüze olan yani çok bir oranda popülasyonlarının azaldığını gördüğümüz çok değerli bir küme. Köpek balığı tiplerinin yaklaşık yüzde 30’ u ila 35’i yok olma tehdidiyle karşı karşıya. Kalan başka cinsleri ise kırılgan hale gelmiş durumda. Bu manasıyla ekosistem için bu kadar hayati rol oynayan ve besin zincirinde regülasyon vazifesi olan bu köpek balığı çeşitlerinde kokain, genel psikostimülan ilaçlar ve onun metaboliklerinin yüksek oranda birikiyor olması aslında bunların jenerasyonunun devamlılığı istikametinde ikinci bir tehdit olarak karşımıza çıkıyor. Üreme metabolizmaları üzerinde negatif tesirleri olduğu için kokain ve onun metaboliklerinin, yok olma tehditlerini bir kat daha artırıcı özellik gösteriyor. Zira üreme fizyolojisini etkileyen hususlar ve ilaçlar, o çeşidin hayatta kalması ya da sağlıklı yavru vermesi tarafında en büyük pürüzlerden bir tanesi oluyor” dedi. Ayas, aslında popülasyonları azalmış olan köpek balıklarında kokain bulunmasının, bu canlıların jenerasyonunun tükenme suratını artırdığını lisana getirdi.
YUKARIYA YANLIŞSIZ BİRİKEREK GİDEN TEHLİKE
Ayas, yaptığı araştırmalarda Brezilya’nın Rio De Jenario kentinde ağır yasa dışı unsur kullanımının yaygın olduğunu ve yeniden birebir kentte yetersiz arıtma süreçlerinin olduğunu öğrendiği bilgisini paylaştı. Kesik burunlu köpek balığı tiplerinin kokaine daha fazla maruz kaldığına tabirlerinde yer veren Ayas, “Bu kesik burun köpek balığı tipleri de kıyı zonunda yaşıyor. Apex predatorler, yani besin zincirinin en üstünde olan çeşitler bulunduğu bölgeyi terk etmedikleri için kokaine daha ağır maruz kaldıklarını gördük. Besin zincirinde biyoasimilasyon dediğimiz bir düzenek var. Yani fitoplanktonlardan zooplanktonlara, zooplanktonlardan suyu filtre ederek süzen bivalvia dediğimiz midyelere, midyelerden onlarla beslenen balıklara, onlarla beslenen daha üst predatör balıklara ve köpek balıklarına uzanan bir besin zinciri düşündüğümüzde bu kokain ve metaboliklerinin alt besin zincirinin alt trafik düzeylerinde daha az biriktiğini lakin üste hakikat birikerek katbekat arttığını çarçabuk söyleyebiliriz” diyerek kıymetlendirdi. Ayas, beşerler üzerinde tesiri olan psikostimülanların yani narkoz tesiri gösteren ilaçların daha alt evrimsel bir küme olan köpek balıklarında, öteki canlı kümelerinde da misal davranışsal tesirler gösterebileceğinin çarçabuk söylenebileceğini belirtti.
‘İNSANLARA GEÇEREK HALK SIHHATİ SORUNU YARATIR’
Brezilya ve Latin Amerika ülkelerinde köpek balıklarının gaye dışı av olmadığı için tüketildiğini aktaran Prof. Dr. Ayas, köpek balığı avının bu bölgede sevilen bir et tipi olduğunu belirtti. İnsanların köpek balığı tüketmesinin de hesaba katılmasıyla farklı meseleler meydana gelebileceğinin altını çizen Ayas, “Kaslarında ağır ölçüde kokain ve onun başka metaboliklerini biriktiren köpek balıklarını tüketen insanlarda da ağır ölçüde bu unsurların alınımı gerçekleşmiş olur ve ortada bir halk sıhhati sorunu meydana getirebilir. Sizin deniz sistemine yahut rastgele bir besine verdiğiniz her türlü kirletici o besin zincirine, organik olarak bağlı olduğunuz için size geri dönüyor yani paradoksal bir durum yaratıyor. Yani sizin ürettiğiniz kirleticiler, yeniden besin zincirinde birikerek size dönmüş oluyor” dedi ve bu sıkıntıyla tüm dünyada karşılaşılması sebebiyle deniz eserlerini tüketilirken bir sefer daha düşünülmesinin sebeplerinden biri olduğunu aktardı.
‘BESİN ZİNCİRİNE GİRMEMESİ İMKANSIZ’
Köpek balıkları da dahil olmak üzere denizden çıkan her şeyin tüketildiğini söyleyen Ayas, besin zincirinde gerçekleşen bu biyobirikimi insanların aldığını, yani insanlarda da bu birikimin gerçekleştiğini söyledi. Ayas, köpek balıklarında kokainin üreme fizyolojisi ve şeker metabolizması üzerinde tesirinin olabileceğini paylaştı. Ayas, mevzuyu ayrıntılandırırken şu cümlelere yer verdi:
“Kokain su da kokain olarak bulunmuyor. Yani kokain insan bedenine girdiğinde, kullanıldığında kokain metaboliklerine dönüşüyor ve idrarla atıldığında atık suyun içerisinde ya da alıcı ortam dediğimiz deniz suyunun içerisinde metabolikleri olarak şekilleniyor. Metabolikleri üzerinde yapılan çalışmalarda da, üreme fizyolojisi üzerinde ve aşikâr kimi dengeleyici metabolizmalar üzerinde negatif tesirlerinin olduğu ve bunları negatif tarafta etkilediği istikametinde çok sayıda çalışma var. Yani probleme aslında şöyle bakmak lazım; kentsel, endüstriyel ve ziraî alandaki kirleticiler deniz suyuna ulaştığında bunların aslında besin zincirine girmemesi imkansız. Asıl temel sorun, bu kirleticilerin yarattığı yükü, alıcı ortama verirken ne kadarını arındırabildiğiniz.”
‘KORUMA ÇALIŞMALARI SON DERECE ÖNEMLİ’
Köpek balıklarının ekosistemin ayrılmaz bir modülü olduğunun kıymetini vurgulayan Ayas, köpek balığı görülen bir bölgede ekosistemin sağlıklı olduğunun düşünülebileceğinin altını çizdi. Prof. Dr. Ayas, sözlerine şöyle devam etti:
“Bu değerli tipler için dünya üzerinde bugünlerde çok ağır müdafaa çalışmaları yapılıyor. Balıkçılığa kapalı alan ilan edilmesi çalışmaları ağır bir halde ülkemizde ve dünyada sürdürülürken, bunların üreme fizyolojisi üzerine tesirli olacak metaboliklerin ve bunlarda bulunan birikiminin bilimsel olarak gösteriliyor olması, köpek balıklarını bu halde koruyacağımızı gösteriyor. Bilhassa denizde, metaboliklerin ulaşımının engellenmesi tarafıyla de bir muhafaza programı yapılması son derece değerli.”
FİLM SAHNELERİNİN KONUSUYDU, GERÇEK OLDU
2023 yılında gösterime giren ABD imali Cocain Shark (Kokain Köpek Balığı) sineması, köpek balıklarına yasa dışı uyuşturucu unsur enjekte edilmesini husus alıyor. Bir kümenin yasa dışı işlerin yanı sıra deniz hayatını da gaye aldığı deneyde uyuşturucu unsur sonrası köpek balığı mutant bir canlıya dönüşüyor. Enjekte edilen yüksek dozda uyuşturucu husus, köpek balığını fevkalâde bir formda güçlendirerek saldırgan bir hale dönüştürüyor. Mahallî halkın ve bilim insanlarının köpek balığını durdurma uğraşını mevzu alan sinema, canlılarda uyuşturucu hususlarla fizyolojik tesirlerinin yanı sıra davranışsal bozuklukların da meydana geldiğini gözler önüne seriyor.